Erzurum’un yetiştirdiği en önemli kişiliklerden biri olan büyük mutasavvıf, alim ve Astronomi Bilgini, İbrahim Hakkı Hazretleri bundan 321 yıl önce bugün, yani 18 Mayıs 1703 tarihinde Hasankale’de dünyaya geldi.

POLAT: Erzurumlu İbrahim Hakkı Hazretleri gibi Erzurum’umuzun önemli değerleri anmak ve onları yeni kuşaklara tanıtmak için programlar düzenleyeceğiz

İbrahim Hakkı Hazretlerinin 321. doğum yıl dönümü nedeniyle bir mesaj yayınlayan Dernek Başkanımız Çetin POLAT, İbrahim Hakkı Hazretlerinin büyük bir mutasavvıf olmasının yanında büyük bir fen bilgini de olduğunu hatırlatarak, “İbrahim Hakkı Hazretleri, yaşadığı dönemin çok ötesinde ilmi hakikatler ortaya koymuş, Erzurum’umuzun yetiştirdiği büyük bir alim ve bilgindir. ESKERDER olarak onun kişiliğini ve şahsiyeti genç kuşaklara tanıtmamız gerekiyor. Bu amaçla önümüzdeki dönemde Erzurumlu İbrahim Hakkı Hazretleri gibi Erzurum’umuzun önemli değerlerini anmak ve onları yeni kuşaklara tanıtmak için programlar düzenleyeceğiz” dedi.

İbrahim Hakkı Hazretlerinin Hayatı

Diyanet TV'de Yayınlanan ve İbrahim Hakkı Haretlerinin Hayatının anlatıldığı Gönül Sultanları Programının 30.Bölümü...

Rahmi Pehlivanlı'nın (1926 - 1992) 1984 yılında yaptığı ve Erzurum Resim Heykel Müzesinde bulunan "Siirt Tillo İbrahim Hakkı Hazretleri" adlı tablo

İbrahim Hakkı Hazretleri,2 Muharrem 1115’te (18 Mayıs 1703) Erzurum’un Hasankale ilçesinde doğdu. Babasının adı Derviş Osman Efendi, Annesi, Hasankale’nin ileri gelenlerinden Dede Mahmud’un kızı Şerife Hanîfe Hanım’dır. 1119’da (1707) Erzurum’a yerleşen Osman Efendi burada yörenin ileri gelen ilim ve tasavvuf erbabıyla tanışmış ve 1122’de (1710) hac niyetiyle yola çıkmışken Siirt’e yaklaşık 7 km. uzaklıkta bulunan Tillo’ya (bugünkü Aydınlar) uğramış, yörenin tanınmış mürşidlerinden İsmâil Fakîrullah’a intisap ederek buraya yerleşmiştir.

Babasının isteği üzerine dokuz yaşında iken amcası Ali tarafından Tillo’ya götürülen İbrâhim Hakkı babasıyla karşılaştığında şeyhi İsmâil Fakîrullah’ı da orada gördüğünü, içinde ona karşı derin bir sevgi ve hayranlık duygusu uyandığını ünlü eseri Marifetname’de ifade eder.

On yedi yaşında iken babasını kaybeden (Receb 1132 / Mayıs 1720) İbrâhim Hakkı hazretleri, aynı yıl Erzurum’a dönerek büyük amcası Molla Muhammed’in evine yerleşti. Bu dönemde Erzurum’un ünlü alimlerinden ilim tahsil etti.

İbrâhim Hakkı hazretleri, öğrenimini tamamladıktan sonra İsmâil Fakîrullah’ı ziyaret etmek üzere 1141’de (1728-29) Tillo’ya gitti, babasının hücresine yerleşerek tasavvufî hayata yöneldi. Şeyhine hizmet edip onun feyzinden istifade etmeyi sürdürdü. 1147’de (1734) İsmâil Fakîrullah’ın vefatı üzerine Erzurum’a döndü. Daha önce babasının imamlık yaptığı Yukarı Habib Efendi Camii’ne imam oldu. Bu arada ilk evliliğini yaptı. 1150’de (1738) hacca gitti. Dönüşte Ömer Hayyâm, Ferîdüddin Attâr, Sa‘dî-yi Şîrâzî, Nizâmî-yi Arûzî gibi şairlerin şiirlerini topladığı, ayrıca kendisinin de iki manzumesinin yer aldığı Lübbü’l-kütüb adlı geniş hacimli bir eser hazırladı.

Astronomiye Olan İlgisi Saray Kütüphanesinde Başladı

1160 (1747) yılında İstanbul’a giden İbrâhim Hakkı, şeyhi Fakîrullah’ın Sultan I. Mahmud nezdindeki saygınlığından faydalanarak padişahla görüşüp ilgi ve takdirini kazandı, saray kütüphanesinde çalışmasına izin verildi. Özellikle yeni astronomiye ilgisinin bu kütüphanedeki çalışmalarıyla başladığı söylenebilir. İbrâhim Hakkı İstanbul’da iken kendisine müderrislik pâyesi verildi ve ders okutması şartıyla Erzurum’daki Abdurrahman Gazi Dede Tekkesi’nin zâviyedârlığı tevcih edildi. Erzurum’a döndükten sonra Habib Efendi Camii’ndeki imamlık görevini sürdüren İbrâhim Hakkı, bir müddet sonra aynı zamanda iyi bir mûsikişinas olan oğlu İsmâil Fehim’in tahsilini tamamlaması üzerine bu görevi ona bırakarak ilmî faaliyetlere daha fazla zaman ayırabilmek için günlerinin çoğunu Hasankale’de geçirmeye başladı.

İbrâhim Hakkı 1168’de (1755) resmî bir hizmet için İstanbul’a çağrılan Erzurum gümrükçüsü Mehmed Sun‘ullah ile birlikte ikinci defa İstanbul’a gitti. Burada ilmi çalışmalarına devam etti.

İsmail Fakirullah Hazretlerinin Kızı ile Evliliği ve Ölümü

İbrahim Hakkı Hazretlerinin kabrinin bulunduğu Siirt'in Tillo ilçesindeki Türbe

1177’de (1763) üçüncü defa Tillo’ya giden İbrâhim Hakkı hazretleri, İsmâil Fakîrullah’ın oğulları Hamza Ganiyyullah ve Mustafa Fânî tarafından babalarının halifesi olarak büyük bir ilgiyle karşılandı. Buraya yerleşerek İsmail Fakirullah Hazretlerinin kızı ile evlendi. Bu arada aralıklarla Tillo’dan ayrılarak Erzurum’a gelerek çalışmalarını burada devam ettirdi.

İbrâhim Hakkı hazretleri, 19 Cemâziyelâhir 1194 (22 Haziran 1780) tarihinde vefat etti. Ölümünden iki yıl önce yazdığı vasiyetnâmesinde şeyhinin kubbesi altına defnedilmemesini, oraya şeyhin evlâtlarının gömülmesi gerektiğini belirtmesine rağmen bunu bir fedakârlık olarak telakki eden İsmâil Fakîrullah’ın oğlu Mustafa Fânî’nin isteği üzerine şeyhinin türbesine defnedildi. Bizzat İbrâhim Hakkı tarafından yaptırılan, planı da kendisine ait olan bu kubbeli türbe yaklaşık 40 m2 olup sekizgen bir kaide üzerine oturtulmuştur. Günümüzde bir ziyaret mahalli olan türbede her yıl 18 Mayıs - 22 Haziran tarihleri arasında çeşitli faaliyetler yapılmaktadır.

Eserleri

Manzum ve düz yazı toplam on beş eser yazmış olan İbrahim Hakkı'nın en önemli eserleri Divan ve Marifetname'dir.

Erzurumlu İbrahim Hakkı; astronomi, fizik, psikoloji, sosyoloji ve din alanlarında pek çok çalışma yapmıştır. Tasavvufî konularla birlikte, fen bilimleri hakkında da geniş bilgileri kapsayan Marifetname adlı eseri, ansiklopedik bir özellik taşımaktadır. 1757'de tamamlanan Marifetname, yalın ve halkın anlayabileceği bir dilde yazılmıştır.

İbrahim Hakkı Hazretlerinin Eserleri Şunlardır:

Divan

Marifetnâme

Mecmûatü’l-irfâniyye

İnsâniyye

Mecmûatü’l-meânî (Mecmûatü’l-Hakkī)

Meşâriku’l-yûh

Sefînetü’r-rûh min vâridâti’l-fütûh

Kenzü’l-fütûh

Defînetü’r-rûh

Rûhu’ş-şürûh

Urvetü’l-İslâm

Hey’etü’l-İslâm

Tuhfetü’l-kirâm

Nuhbetü’l-kelâm

Ülfetü’l-enâm

İbrahim hakkı hazretlerinin hayatına ilişkin bilgiler İslam Ansiklopedisinden derlenmiştir.